Odezwa Komitetu Honorowego Obchodów Święta Narodowego Trzeciego Maja w Województwie Lubelskim
Mieszkańcy Lublina i Województwa Lubelskiego! Rodacy!
Konstytucja uchwalona przez Sejm Wielki 3 maja 1791 roku jest w dziejach polskiego parlamentaryzmu oraz myśli polityczno-prawnej dziełem szczególnym i zarazem wyjątkowym. Zrodzona w momencie śmiertelnego zagrożenia dla bytu państwowego ze strony ościennych mocarstw, miała w zamierzeniach gruntownie zreformować ustrój społeczny oraz siły zbrojne w celu skutecznego wzmocnienia Rzeczypospolitej.
Dążenie do zachowania za wszelką cenę złotej wolności szlacheckiej i prywata części polskich elit sprawiały, że Rzeczpospolita stawała się państwem coraz słabszym i zależnym od sąsiadów. Wysiłki na rzecz unowocześnienia państwa polskiego i dorównania stale modernizującym się potęgom europejskim były skutecznie torpedowane przez sąsiadów. Interwencje wojskowe, intrygi dyplomatyczne państw ościennych, korupcja polityczna skutecznie blokowały próby reform, doprowadzając do pierwszego rozbioru Polski w 1772 r. Rozpoczynając swoje panowanie król Stanisław August planował realizację idei zapoczątkowanych przez Collegium Nobilium, założonego przez Stanisława Konarskiego. Podjął wielkie reformy polityczne i kulturalne, z których udało się zrealizować jedynie część. Powiodły się niektóre próby modernizacyjne w gospodarce i życiu społecznym, m.in. komisje dobrego porządku w miastach królewskich, powstanie wyspecjalizowanych instytucji naukowych i edukacyjnych: Szkoły Rycerskiej, Komisji Edukacji Narodowej, Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych, które wykształciły pokolenie zdolne do podjęcia wyzwań reformatorskich. Stworzyło to podstawy do reform Sejmu Wielkiego, wprowadzanych na fali ożywienia narodowego i społecznego, których świadectwem są słowa Hugona Kołłątaja skierowane do marszałka Sejmu Stanisława Małachowskiego: „Człowiek i jego bezpieczeństwo, obywatel i jego szczęśliwość, Ojczyzna i jej całość – będą jedynym prawidłem robót waszych. (…)